18. yüzyılda özellikle merkez kaç eğilimler ve bunun ayanlık ile tezahürü bir önceki yüzyıldan imparatorluğu farklılaştıran en önemli karakteristik özelliklerden biridir. Bu yüzyılda Osmanlı taşrasının önemli eyalet merkezlerinden biri olan Trabzon da imparatorluğun içinden geçtiği dönemin bir aynasıdır denilebilir. Bu yüzyılda kalesi üç defa “eşkıya” gruplarınca kuşatılan, özellikle doğu seferlerinde bir askerî nakliyat merkezi olmasının getirdiği karışıklıklar ile birlikte yukarıda ifade edilen adem-i merkeziyetçi eğilimlerin sık görüldüğü bölgelerden biri olan Trabzon’da devletin güvenlik, asayiş ve merkezi otoriteyi tesis etmesini güçleştirmiştir. Bu yüzyılda gerek doğu gerekse kuzey seferlerinde Trabzon’un oynadığı rol ve Trabzon’a atanan valilerin aynı zamanda bu seferlerde çeşitli zamanlarda serdar olarak tayini dolayısıyla yönetici açısından başıboş hali bölgeyi özellikle idari açıdan etkileyen en önemli meselelerdendir. İşte bu meseleler tahtında şehirde görev yapan valiler arasında Trabzon’daki görevinden hemen sonra Van Valisi iken idam edilmesiyle dikkatleri üzerine çeken en önemli isim Üçüncüzade Ömer Paşa’dır. Ömer Paşa gerek valilik dönemi gerekse bu dönemde ortaya koyduğu mimari eserler ile şehrin tarihine damga vurmuştur denilebilir. Bugün Ganita mevkiinde yaptırmış olduğu Güzelsaray Trabzon’da vazifeleri dolayısıyla bulunan Osmanlı paşaları arasında onu çok ayrı bir yere koymamızı sağlamaktadır. Bunun yanı sıra idamının akabinde Ömer Paşa’nın devlete olan borçları ve mirası Osmanlı bürokrasisini oldukça uğraştırmışa benzemektedir. Bu meseleyle ilgili olarak bu çalışmada özellikle Trabzon Şeriye Sicilleri, Maliye Ahkâm Defterleri ve Topkapı Sarayı Arşivindeki müteferrik defterlerin verilerin ışığında konunun çeşitli veçheleri üzerinde durulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Karadeniz, Trabzon, Ömer Paşa, 18. yüzyıl

DOI Number: 10.9737/hist.2020.950

The province of the Ottoman Empire in 18th century points to a very troubled period, just as it did a century ago. Especially the emergence of centrifugal tendencies and their manifestation as ayanlık in this century are one of the most important characteristic features that differentiates the Empire from the previous century. Trabzon, one of the important provincial centers of the Ottoman provinces in this century, acts as a mirror of the period that the Empire went through. In this century, with its castle besieged by “bandit” groups three times and the confusion especially brought about by its being the military transportation center during the east expeditions, as well as the above-mentioned decentralist tendencies, Trabzon is one of the regions where the empire's establishment of security, public order and central authority has strengthened. The most important issues affecting Trabzon in this century are as follows: Trabzon's role in both the eastern and the northern expeditions, the appointment of Trabzon's governors as serdar at various times during these expeditions and the city being left astray in terms of rulers. In the light of these issues, Ucuncuzade Omer Pasha is the most important name who differs from the governors of Trabzon in that he was executed as the governor of Van right after his duty in Trabzon. It can be said that Omer Pasha marked the history of the city with his architectural works, both during his governorship and during that period. Güzelsaray, which he built from Ganita today, allows us to distinguish him from the Ottoman Pashas who served in Trabzon. After the execution of Omer Pasha, his debts to the state and his legacy seem to have brought the Ottoman bureaucracy to a great deal of trouble. In the light of the data contained in the Trabzon Court Records, the financial orders registers and the müteferrik books in the Topkapı Palace Archives, we will try to focus on various aspects of this issue.

Keywords: Black Sea, Trabzon, Ömer Pasha,18th Century

DOI Number: 10.9737/hist.2020.950

Detay