XIX. yüzyılda Balkanlar’da yayılmaya başlayan ulusçu fikir ve hareketler, 1878’de Berlin Antlaşması ile Rumeli toprakları için bir ıslahat programına dönüşmüştü. Bölgede özerk bir idare kurulması öngörülürken planlanan ıslahatın uygulanması da Avrupa askeri gücüne dayanan uluslararası bir komisyona bırakılacaktı. Balkanlar’da yaşanan rekabet, XIX. yüzyılın son çeyreğinde “Makedonya Sorunu” olarak adlandırılan bir meselenin ortaya çıkmasına sebep oldu. Böylece Makedonya’da her farklı kilisenin cemaati ayrı bir milletin parçası kabul edilirken çeşitli bölgeler ayrı bir Avrupalı devletin nüfûz alanı haline getirildi. Bölge, Avrupalı devletlerin çıkarları doğrultusunda adeta kriz alanına dönüştürüldü. Bu süreçte ABD de bölgedeki gelişmelerden uzak kalmamak ve mevcut siyasi ortamda varlığını hissettirmek üzere harekete geçti. ABD’nin Makedonya’ya yönelik politikalarını yönlendirmek açısından elinde bulundurduğu en güçlü kozlardan birisi hiç şüphesiz misyonerler idi.
Bu çalışmada temel amaç; Makedonya’da özellikle de “Balkanlar’ın kavşağı” ve “Makedonya’nın kalbi” olarak tanımlanan Manastır Vilayeti’nde Avrupalı devletlerin çıkar çatışmaları içerisinde ABD’nin, Protestan misyonerler aracılığıyla varlığını hissettirme çabasını ortaya koymaktır. Bölgedeki Amerikalı misyonerlerin faaliyetlerinin ortaya çıkarılması, ABD’nin misyonerler aracılığıyla bölgedeki siyasi gelişmelere müdahil olma çabalarını tespit etmeyi ve etkinliğini anlamayı mümkün kılacaktır.
Araştırmanın bir diğer amacı 1902 yılında kurulan Rumeli Umumi Müfettişliği’ni ve esasen Osmanlı hükümetini başarısız göstermek ve ABD’nin misyonerleri Makedonya’ya müdahale bahanesi olarak kullanma teşebbüslerini ortaya koymaktır. Bu kapsamda komitacıların, Manastır’da bir Amerikan misyonerinin ikametgahına bomba ile saldırı düzenlemek veya bir İngiliz konsolosu veya muhbirini katletmek gibi planlar yaparak İngiltere ve Amerika’nın Rumeli işlerine müdahalesine fırsat yaratma çabaları değerlendirilmiştir. Tüm bu yaşananlar karşısında Osmanlı yetkililerinin aldığı tedbirler de irdelenmiştir.
Çalışmada Manastır’da Amerikalı Protestan misyonerlerin ilk olarak faaliyetlerinin başladığı 1873 yılı ile şehrin Osmanlı hakimiyetinden çıkarak Sırplara bırakıldığı 1913 yılına kadar geçen dönem esas alınmıştır. Araştırmanın kaynaklarını temel olarak Osmanlı Arşivinde mevcut belgeler oluşturmuştur. İlaveten misyoner raporları ve ABD’li Protestan misyonerlerin Manastır Vilayeti’ndeki faaliyetleri ile ilgili bilgi veren diğer kaynaklar da dikkate alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: ABD, Dış Politika, Makedonya, Misyonerlik, Balkanlar, Osmanlı Devleti.
DOI Number: 10.9737/hist.2019.719
|