20. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ´NDE FRENGİ İLE MÜCADELEDE ETKİLİ BİR YÖNTEM: SEYYAR TABİPLİK
19. yüzyılın başından itibaren Osmanlı topraklarında kendisini gösteren ve bu yüzyılın ikinci yarısından sonra bir salgın haline dönüşen frengi, Osmanlı Devleti´nin uzun yıllar mücadele etmek zorunda kaldığı bir hastalık olmuştur. Kırım Savaşı´ndan itibaren İstanbul başta olmak üzere bazı şehirlere gelen asker ve göçmenler vasıtası ile ortaya çıkan fuhuşla birlikte yaygınlaşmaya başlayan frengi ile mücadele, ilk zamanlarda fuhşu denetim altına alma şeklinde gerçekleşmiştir. Kısa bir zaman içerisinde Kastamonu vilayeti başta olmak üzere Anadolu´ya ve Balkanlar´a da sirayet ederek Osmanlı neslini tehdit edecek boyuta ulaşması daha ciddi tedbirler alınmasını gerekli kılmıştır. 19. yüzyılın sonlarında etkisini daha da artıran frengiye karşı alınan tedbirlerde de bir artış görülmüştür. 19. yüzyılın son çeyreğinde ve 20. yüzyılın başlarında yapılan yasal düzenlemeler; nizamnameler ve talimatnameler çerçevesinde alınmaya çalışılan tedbirlerle halkın bu öldürücü hastalıktan kurtarılmasına çalışılmıştır. Bu bağlamda hastalığın yaygın olduğu yerlerde frengi hastanelerinin açılması, hastane olmayan yerlere de seyyar sıhhiye heyetleri görevlendirmek suretiyle sağlık hizmeti götürülmeye çalışılmıştır. Bir seyyar sıhhiye müfettişine bağlı olarak sancaklara göre taksim edilmiş sıhhiye kollarından ve seyyar tabipten oluşan seyyar sıhhiye heyetleri frengi ile mücadelede son derecede önemli bir rol oynamışlardır. Bilhassa, heyetin sahadaki en faal personeli olan seyyar tabipler, hastaların bizzat ayağına giderek, ücretsiz ilaç vermek ve tedavi etmek suretiyle hastalığın daha fazla yayılmamasına önemli katkı sağlamışlardır. Bu çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivi´ndeki belgeler ışığında, 20. yüzyıl başlarında frengi ile mücadelede seyyar tabiplerin üstlendikleri görev ve sorumluluklar, karşılaştıkları sorunlar, görev ihmal ve suistimalleri ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Frengi, seyyar tabip, seyyar sıhhiye heyeti, sağlık, hastane.
10.9737/hist.2021.1054
An Effective Practive in Fighting Against Syphilis in the Ottoman State at the Beginning of the 20th Century: Traveling Physicianship
Syphilis seen in the Ottoman territories starting from the early 19th century and becoming epidemic after the second half of this century was a disease that the Ottoman State had to fight against for long years. İn the beginning stages, a fight was carried out against syphilis becoming a common disease with prostitution revealing with soldiers and immigrants coming to some cities especially in İstanbul from the Crimean War in the way of controling the prostitution. For the reason that it reached a dimension threatening the Ottoman generation by spreading Anatolia, especially Kastamonu province, and also the Balkans in a short period, it was required to take more serious precautions. An increase was detected in the precautions taken against syphilis that enhanced its effect more in the late 19th century. With the legal arrangements made in the last quarter of 19th century and in the early 20th century, it was tried to save the people from the virulent disease through the precautions taken within the scope of the regulations and instructions. İn this sense, it was aimed to bring health service to the places where disease was common by opening syphilis hospitals and by appointing the traveling medical teams to the places where there was no hospital. The traveling medical teams consisting of medical branches divided according to the sanjaks depending on a traveling medical inspector and traveling physician played a critical role in fighting against syphilis. İn particular, traveling physicians who where the most active staff working in the field made a significant contribution towards preventing the spread of disease in the way that they visited patiens personally and gave medicine and treated diseases free of charge. İn this study, in the light of the documents in the Ottoman Archives of the Prime Ministry, it was aimed to provide information related to duties and responsibilities taken by the traveling physicians in fighting against the syphilis at the beginning of the 20th century the problems they encountered, neglecting the duty and misconducting.
Keywords: Syphilis, traveling physician, traveling medical team, health, hospital.
10.9737/hist.2021.1054