II. Meşrutiyet´ten Cumhuriyet´e Tartışmalı Bir Maden İmtiyazı: Bahr-i Lût Brom Madeni

II. Meşrutiyet´in ertesinde Salah Cimcoz, Hüseyin Suad ve Cenab Şahabeddin, Bahr-i Lût sularından brom madeni çıkartma imtiyazı almak adına harekete geçmişlerdir. İlk talepleri, yapılan incelemenin ardından uygun bulunmamıştır. Karara itiraz etmelerinin ardından Ocak 1911´de imtiyazı elde etmişlerdir. Bundan sonraki süreç imtiyaz sahipleri açısından kolay olmamıştır. Muhalefetin oldukça canlı olduğu 1911 yılında özellikle muhalif basında, imtiyaz sahipleri İttihat ve Terakki ile ilişkilendirilerek devamlı surette eleştiriye uğramışlardır. İmtiyazı bir yabancı sermaye grubuna satma veya işletme konusunda da başarılı olamamışlar ve sonuçta imtiyaz 1915 yılında feshedilmiştir. Filistin topraklarındaki Türk hakimiyetinin sona ermesinin ardından süreç daha da karmaşıklaşmıştır. 1925´de imtiyaz yeniden Salah Cimcoz ve arkadaşlarına iade edilirken onlar da imtiyazı satmayı başarmışlardır. Ancak mesele, onlardan imtiyazı alan Fransız ağırlıklı grup ile rakip İngiliz şirket arasında mahkemelik olmalarına dek uzayan bir anlaşmazlığa dönüşmüştür. Bu çalışmada daha önce ele alınmamış olan brom madeninin imtiyaz sürecinin takip edilmesi hedeflenmektedir. Brom madeni imtiyazı, devamlı olarak tartışma konusu olması bakımından farklı bir yere sahiptir. Biz de tartışma süreçleri üzerinden konunun işlenmesini uygun gördük. Çalışmamız ağırlıklı olarak Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi arşiv belgelerine, yerli ve yabancı gazetelerde sürece ilişkin yayınlanan haberlere dayanmaktadır. Konuyla ilgili resmi yayınlardan ve araştırma eserlerinden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Bahr-i Lût, Brom, İmtiyaz, Salah Cimcoz, Hüseyin Suad, Cenab Şahabeddin

DOI Number: 10.9737/hist.2021.985

After the Second Constitutional Era, Salah Cimcoz, Hüseyin Suad and Cenab Şahabeddin took action in order to get a bromine mine concession from the Dead Sea waters. The first concession requests were not found suitable after the research. After they objected to the decision, they got the concession in January 1911. The next process was not easy for concession holders. In 1911, when the opposition was quite lively, the concession holders were constantly criticized by being associated with the Committee of Union and Progress especially in the opposition press. They also failed to sell the concession to a foreign capital group or operate, and as a result, the concession was repealed in 1915. The process became more complicated after the Turkish domination in the Palestinian territories ended. While the concession was returned to Salah Cimcoz and his friends in 1925, they succeeded in selling the concession. However, the issue turned into a dispute between the French predominant group that received the concession from them and the rival British company until they had a dispute to be settled in court. In this study, it is aimed the following of the concession process of bromine mine, which has not been discussed before. The bromine mine concession has a different place in terms of being the object at issue. Therefore, we chose to treat the issue through the discussion processes. Our study is mainly based on the archival documents of the Ottoman and Republic period and the news about the process in local and foreign newspapers. Official publications and research works about the issue have been also used.

Keywords: Dead Sea, Bromine, Concession, Salah Cimcoz, Hüseyin Suad, Cenab Şahabeddin

DOI Number: 10.9737/hist.2021.985