Osmanlı Anadolu´sunda Bir İskân Hikâyesi: Bozok Sancağı´nda Aşiretler, Köylüler ve Celâlîler (16-19. Yüzyıllar)

Anadolu genelindeki nüfus ve iskân yapısı, pek çok iç ve dış sebep yüzünden, Türkiye Cumhuriyeti´nin kuruluşuna kadar istikrarsız bir görünüm arz eder. Anadolu´nun geneli için yapılan bu tespit, özelde Bozok sancağı için de varittir. Sancağın istikrarsız yapısı Roma ve Bizans dönemlerinin yanı sıra Türk hâkimiyetinin başladığı ilk yıllardan Osmanlı Devleti´nin sonuna kadar devam etmiştir. Bununla birlikte Osmanlı dönemi öncesine dair elimizde ayrıntılı bilgilerin olmaması, bu dönemin aydınlatılmasına pek imkân vermemektedir. Ancak bölgenin Osmanlı hâkimiyetine geçmesinden itibaren nüfus, iskân ve ekonomik istatistiklerini ihtiva eden defterler tutulmaya başlanmıştır. İlk olarak 1529 tarihinde düzenlenen bu defterler 1542, 1576, 1642, 1831 ve 1844 tarihlerinde çeşitli isimler altında yenilenmiştir. Bu itibarla, defterlerin tartışmaya açık yönleri şimdilik bir tarafa bırakılacak olunursa, bölgenin yaklaşık 300-350 yıllık bir zaman dilimine dair nüfus, iskân ve ekonomik yapısıyla ilgili tespit ve değerlendirmeler yapmayı sağlayacak kaynakları mevcuttur. İşte bu çalışmada tahrir, avarız ve nüfus defterleri esas alınarak 1529 tarihinden 1831 tarihine kadar geçen zaman diliminde bölgenin nüfus ve iskân yapısı üzerinde durulacak, bu süreçte konar-göçer hayat ve yerleşiklik arasında yaşanan gelgitlerin sebep ve sonuçları tartışılacaktır. Bozok sancağı özelinde yapılan bu tartışmaların pek çoğu, Anadolu genelinin nüfus ve iskân yapısıyla da ilgili bir takım değerlendirmeler yapma imkânı vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Bozok sancağı, İskân, Nüfus, Tahrir defterleri, Avarız defterleri, Nüfus defterleri.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.711

Population and settlement structure in Anatolia were unstable until the establishment of the Republic of Turkey because of many internal and external reasons. This determination made for the whole of Anatolia is also true for the Bozok sanjak specifically. The unstable structure of the Sanjak continued from the beginning of the first Turkish rule to the end of the Ottoman Empire in addition to the Roman and Byzantine periods. On the one hand, the lack of detailed information about the pre-Ottoman period does not allow us to clarify this period, on the other hand, since the region came under the rule of Ottoman were started to be prepared books containing population, settlement and economic statistics. These records, first prepared in 1529, have been renewed under various names of 1542, 1576, 1642, 1831 and 1844. In this respect, if the debated issues of the records are to be left aside for now, there are resources to provide the determination and evaluation of the population, settlement and economic structure of the region for a period of 300-350 years. In this study, we focus on population and settlement structure of the region and causes and consequences of tides between nomadic and sedentariness based on avariz tax, tahrir register (tax, income and population registers) and census registers from 1529 to 1831. Many of these debates about Bozok Sanjak give the opportunity to make some evaluations about the population and settlement structure of Anatolia.

Keywords: Bozok Sanjak, Settlement, Census, Tahrir Registers, Avariz Registers, Census Registers.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.711