XIX. Yüzyılın Sonları ve XX. Yüzyılın Başlarında Makedonya´da ABD´nin Bir Müdahale Aracı: Protestan Misyonerler

XIX. yüzyılda Balkanlar´da yayılmaya başlayan ulusçu fikir ve hareketler, 1878´de Berlin Antlaşması ile Rumeli toprakları için bir ıslahat programına dönüşmüştü. Bölgede özerk bir idare kurulması öngörülürken planlanan ıslahatın uygulanması da Avrupa askeri gücüne dayanan uluslararası bir komisyona bırakılacaktı. Balkanlar´da yaşanan rekabet, XIX. yüzyılın son çeyreğinde "Makedonya Sorunu" olarak adlandırılan bir meselenin ortaya çıkmasına sebep oldu. Böylece Makedonya´da her farklı kilisenin cemaati ayrı bir milletin parçası kabul edilirken çeşitli bölgeler ayrı bir Avrupalı devletin nüfûz alanı haline getirildi. Bölge, Avrupalı devletlerin çıkarları doğrultusunda adeta kriz alanına dönüştürüldü. Bu süreçte ABD de bölgedeki gelişmelerden uzak kalmamak ve mevcut siyasi ortamda varlığını hissettirmek üzere harekete geçti. ABD´nin Makedonya´ya yönelik politikalarını yönlendirmek açısından elinde bulundurduğu en güçlü kozlardan birisi hiç şüphesiz misyonerler idi. Bu çalışmada temel amaç; Makedonya´da özellikle de "Balkanlar´ın kavşağı" ve "Makedonya´nın kalbi" olarak tanımlanan Manastır Vilayeti´nde Avrupalı devletlerin çıkar çatışmaları içerisinde ABD´nin, Protestan misyonerler aracılığıyla varlığını hissettirme çabasını ortaya koymaktır. Bölgedeki Amerikalı misyonerlerin faaliyetlerinin ortaya çıkarılması, ABD´nin misyonerler aracılığıyla bölgedeki siyasi gelişmelere müdahil olma çabalarını tespit etmeyi ve etkinliğini anlamayı mümkün kılacaktır. Araştırmanın bir diğer amacı 1902 yılında kurulan Rumeli Umumi Müfettişliği´ni ve esasen Osmanlı hükümetini başarısız göstermek ve ABD´nin misyonerleri Makedonya´ya müdahale bahanesi olarak kullanma teşebbüslerini ortaya koymaktır. Bu kapsamda komitacıların, Manastır´da bir Amerikan misyonerinin ikametgahına bomba ile saldırı düzenlemek veya bir İngiliz konsolosu veya muhbirini katletmek gibi planlar yaparak İngiltere ve Amerika´nın Rumeli işlerine müdahalesine fırsat yaratma çabaları değerlendirilmiştir. Tüm bu yaşananlar karşısında Osmanlı yetkililerinin aldığı tedbirler de irdelenmiştir. Çalışmada Manastır´da Amerikalı Protestan misyonerlerin ilk olarak faaliyetlerinin başladığı 1873 yılı ile şehrin Osmanlı hakimiyetinden çıkarak Sırplara bırakıldığı 1913 yılına kadar geçen dönem esas alınmıştır. Araştırmanın kaynaklarını temel olarak Osmanlı Arşivinde mevcut belgeler oluşturmuştur. İlaveten misyoner raporları ve ABD´li Protestan misyonerlerin Manastır Vilayeti´ndeki faaliyetleri ile ilgili bilgi veren diğer kaynaklar da dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: ABD, Dış Politika, Makedonya, Misyonerlik, Balkanlar, Osmanlı Devleti.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.719

Nationalist thought and movements starting to spread in the Balkans in the 19th century turned to be a reformation program for the Rumelian lands with the Berlin Treaty in 1878. While it was predicted to establish an independent administration in the region, implementation of the planned reformation would be given to an international commission based on the European military power. The competition experienced in the Balkans caused an issue called "Macedonia Question" in the last quarter of the 19th century. Thus, while the community of each different church was being accepted as a part of a different nation in Macedonia, various regions were turned into a domain of a different European state. The region was converted into an area of crisis in line with the benefits of European states. Within this period, the USA also took action in order not to become distanced from the developments in the region and to make its presence felt in the existing political environment. One of the most powerful trump of the USA was undoubtedly the missionaries in directing the policies for Macedonia. The basic purpose in the present study is to reveal the effort of the USA to make its presence felt through the Protestant missionaries within the conflict of interest of the European states in Macedonia and especially in Monastir Province defined as the "Crossroads of the Balkans" and the "Heart of Macedonia". Revealing of the activities of the American missionaries in the area makes it possible to detect the efforts of the USA for taking part in the political developments in the area through the missionaries and to understand its activity. The other aim of the research is to reveal the efforts to demonstrate inefficiency of The General Inspectorate of Rumelia (Rumeli Umumi Müfettişliği) established in 1902 and essentially the Ottoman government and to use the missionaries as an excuse for the intervention to Macedonia by the USA. In this scope, komitajıs efforts to create opportunities for the intervention of England and the USA in the Rumelian affairs by making plans such as organising a bombing attack to a domicile of an American missionary in the Monastir or murdering a British consul or informer have been evaluated. The cautions taken by the Ottoman authorities in this situation have also been investigated. The current study was based on the period from 1873 when the American Protestant missionaries started their activities first in Monastir to 1913 in which the Ottoman Empire lost the control of the city and then it entered into the dominance of Serbians. The documents available in the Ottoman Archive have been the main sources of the study. Moreover, reports of the missionaries and other sources providing information related to the activities of the American Protestant missionaries in the Monastir Province have also been taken into consideration.

Keywords: USA, Foreign Policy, Macedonia, Missionary, Balkans, Ottoman Empire.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.719