Yıl:2022   Cilt: 14   Sayı: 3   Alan: Tarih

  1. Anasayfa
  2. Makale Listesi
  3. ID: 2271

Mustafa Kemal Şahin ORCID Icon

Anadolu Selçuklu Dönemi Düşünce ve Kültürünün Oluşumunda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinden Bir Grup Yapı Üzerine Düşünceler

Anadolu Selçuklu Dönemi sanatsal ortamının anlaşılmasında bölgesel etkenlerin belirlenmesi çok önemlidir. Yapıların plan tiplerinin oluşumunda bölgenin toplumsal ve düşünce yapısının göz önüne alınması gereklidir. Genel anlamda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde; Kemah- Divriği- Eski Arapkir- Çemişkezek-Harput ve Mazgirt’te bulunan yapıların öncelikle tipolojik, belirgin özellikleri, benzerlikleri/farklılıkları ile irdelenmesi bölgesel sanatsal ortamın anlaşılması bakımından çok önemlidir. Anadolu dışı ve Selçuklu öncesi kültürel etkilerin Anadolu Selçuklu dönemi sanat anlayışı içerisinde ele alındığı görülmektedir. Ele alınan bölgedeki eserlerin farklı plan tipleri göstermesi konunun ele alınması bakımından önemlidir. Anadolu Selçuklu Dönemi düşünce ve kültürünün oluşumunda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, sanatsal uygulamaları ile dikkat çekmektedir. Orta Asya Türk Sanatı, Selçuklu Öncesi Anadolu’sunun yerli Hıristiyan sanatı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi kültürel ve toplumsal yapı ve düşünce biçiminin, yapıların plan tiplerine ve mimari özelliklerine yansıdığının göstergesi durumundadır. Bölgedeki farklı kültürel değerlerin zenginliği dikkati çekmektedir. Bu durum Türkmen geleneklerinin devamlılığını göstermesi bakımından önemlidir. Kümbetlerde mumyalama geleneği örneklerinin Kemah ve Harput’ta bulunması bu durumu kanıtlamaktadır. Ek olarak, Anadolu Selçuklu Dönemi öncesi ve devamında Divriği Sitte Melik Kümbeti örneğinde olduğu gibi, Anadolu’da yerli Hıristiyan sanatının kültürel etkilerinin görülmesi konunun bir diğer yanını oluşturmaktadır. Eski Arapkir’deki Caminin, doğu ve batı düzenlenişi yönüyle farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Batı kanadının zaviye özelliği taşıdığı düşüncesine katılmakla birlikte, Cami+ Zaviye/hanikah yapısıyla birlikte işlevleri yönüyle farklı olan bir yapı örneği ile karşılaşmaktayız. Onar Köyü mezar taşları bölgede Türkmen geleneklerinin devamlılığını göstermektedir. Bununla birlikte Çemişkezek Yelmaniye Camisi/ medrese/zaviye birlikteliğinin önemli bir örneğini yansıtmaktadır. Elazığ Harput Ulu Camisi plan özellikleri yönüyle bölgedeki farklı örneklerden birisidir. Tunceli Mazgirt Elti Camisi planı yönüyle farklı ve sorunlu bir durumda olması yanı sıra kümbetin cenazelik katının olmayışı Divriği ilintilerini yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Tipoloji, Mimari, Süsleme, Sanatçı, Toplumsal Yapı.

10.9737/hist.2021.1097


Thoughts Upon a Group of Buildings from North-eastern Anatolia in the Formation of Anatolian Seljuk Period Thought and Culture

It is highly important to determine the regional factors in understanding the artistic environment of the Anatolian Seljuk Period. In the emergence of the architectural planning types, the social construction and mentality of the region should be taken into consideration. Broadly speaking, typologically prominent characteristics, similarities/differences of the buildings extant in Kemah- Divriği- Eski Arapkir- Çemişkezek- Harput ve Mazgirt, North-eastern Region of Anatolia, should be evaluated preliminarily in order to comprehend the artistic ambience. It has been noted that out-of-Anatolia and pre-Seljuk cultural impacts are handled within the Anatolian Seljuk Art. The differences in plan types of the buildings under scrutiny offer a significant reason for this research. During the formation process of the Anatolian Seljuk Period, the North-eastern Region of Anatolia draws attention with its artistic practices. Central Asian Turkish art is the indicator that local Christian Art of Pre-Seljuk Anatolia and cultural and social construction and the way of thinking of the South-eastern Region of Anatolia are reflected in plan types and architectural features of constructions. The richness of different cultural values in the region calls attention, which is important in terms of displaying the continuity of Turkmen traditions. The presence of examples of embalming traditions in tombs in Kemah and Harput proves this case. Furthermore, as it occurs in the example of Divriği Sitte Melik Tombs in the Pre-Anatolian Seljuk Period and afterwards, the presence of cultural impacts of local Christian art in Anatolia creates another aspect of the subject. It seems that the mosque in old Arapkir shows a difference in terms of the eastern and western arrangement. Although we agree with the idea that the western wing has the characteristic of a zawiya, with the mosque+zawiya construction we see a different construction example in terms of its functions. Onar Village tombstones indicate the continuity of Turkmen traditions. In addition, Çemişkezek Yelmaniye Mosque illustrates the combination of mosque+zawiya/haniqah as an important example. Elazığ Harput Ulu Mosque is one of the different examples in the area in terms of plan features. In respect of its plan, Tunceli Mazgirt Elti Mosque is different and problematic. Moreover, the absence of a burial floor represents the relations to Divriği.

Keywords: Typology, Architectural, Ornament, Artist, Social Structure

10.9737/hist.2021.1097


690