İngiliz Gezginlere Göre XIX. Yüzyılda Osmanlı Ülkesinde Sağlık Koşulları

Bu çalışmanın temel amacı XIX. yüzyılda Osmanlı topraklarını ziyaret eden İngiliz gezginlerin, ülkedeki sağlık koşullarına dair algısını irdelemektir. Gezginlerin eserlerinde Osmanlı toplumunun sağlık koşulları mutlaka bahsi geçen hususlardan birisidir. Bu anlamda gezginler salgın hastalıklar, halkın sağlık durumu ve şehirlerin fiziksel şartlarının toplum sağlığına etkileri gibi meselelere mercek tutmuşlardır. Gezginler, Osmanlı toplumunun genel olarak sağlıklı olduğunu dile getirmişlerdir. Ancak XIX. yüzyılda Anadolu ve İstanbul´da veba ve tifo gibi salgın hastalıkların oldukça yaygın olduğu da vurgulanmıştır. Gezginlere göre ülke genelinde sokakların "dar ve pis olması" salgın hastalıklara uygun ortam hazırlamaktadır. Seyahatnamelerde, Türkiye´de salgın zamanlarında günlük olarak ölen sayısı belirli bir miktara erişinceye kadar hastalığın ciddiye alınmadığı ifade edilmektedir. İnsanlar arasında ilişki devam ettiğinden salgın daha süratle yayılmaktadır. Gezginler, toplumdaki kaderci anlayışın hastalıkların erken dönemde teşhis ve tedavi edilmesinde en büyük engellerden birisi olduğunu ifade etmişlerdir. XIX. yüzyılda ülke genelinde salgın hastalıklar yanında çocuklar arasında raşitizm, yetişkinler arasında göz hastalıkları ve fıtığın yaygın olduğu bildirilmektedir. Ayrıca gezginlere göre yaşlılar akciğerlerinden, akıntıdan ve astımdan yakınmaktadır. Gezginlerin eleştirdikleri bir diğer husus Osmanlı ülkesindeki tıp eğitimidir. Hekimlerin tıp bilgisini ve eğitimini yetersiz gören gezginler ahalinin halk hekimlerine gitmesini de eleştirmektedir. Sağlık konusunda ahalinin bazı tutumları eleştirilirken toplumun temizlik alışkanlığından övgüyle bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Gezgin, seyahatname, sağlık, Osmanlı toplumu, temizlik, XIX. yüzyıl.

DOI Number: 10.9737/hist.2020.951

The main aim of this study was to examine perceptions of English travellers who visited the Ottoman lands in the 19th century about the health conditions in the country. The issue of the health conditions of the Ottoman society is one of the points certainly mentioned in the works of the travellers. In this sense, the travellers focused on issues such as epidemics, health status of the community, and the influence of physical conditions of the cities on the public health. The travellers mentioned that the Ottoman society was generally healthy. However, it was also emphasised that epidemics such as plague and typhoid were considerably common in Anatolia and Istanbul in the 19th century. According to the travellers, that streets were "narrow and dirty" throughout the country paved a convenient way for epidemics. In the travel books, it was stated that the disease was not taken seriously until number of deaths on a daily basis reached a particular number during the epidemics in Turkey. For the reason that people still contacted with each other, the epidemic spread more rapidly. Travellers reported that fatalist understanding in the society is one of the major obstacles in diagnosis and treatment of diseases in an early period. In the 19th century, it was reported that rachitism was widely seen in children and eye diseases and hernia were often detected in adults in addition to epidemics throughout the country. According to travellers, elders also complained of lungs, post-nasal drainage, and asthma. Another issue that that travellers criticized was medical education in the Ottoman country. They considered the medical knowledge and education of doctors inadequate and also criticised that people went to folk healer. Although they criticized some attitudes of people related to health issue, they spoke highly of the hygiene habit of the society.

Keywords: Travellers, travel books, health, Ottoman society, hygiene, XIXth century

DOI Number: 10.9737/hist.2020.951