Osman Ağa Tarafından Giresun´da Çıkarılan Gedikkaya Gazetesi Üzerine Bir Değerlendirme

30 Ekim 1918´de imzalanan Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devleti dış müdahaleye açık hale gelmiş, ülke toprakları işgal edilmeye başlanmıştı. İtilaf Devletleri temsilcilerinin katılımıyla toplanan Paris Konferansı´na önce Ermeniler, ardından Rumlar adına sunulan muhtıralarla Doğu Anadolu´da Ermeni, Doğu Karadeniz´de Pontus devleti kurulması talep edilmişti. Dışarıda bu tür girişimler sürerken içeride Ermeni ve Rumların kurdukları silahlı çetelerle Türklere yönelik katliamları devam etmekte ve bölgedeki Türkler bölge dışına göç etmeye zorlanmaktaydı. İstanbul Hükümetlerinin bu gelişmelere kayıtsız kaldığı günlerde Ermeni ve Rum taleplerine maruz kalan bölge halkı tarafından muhtemel gelişmelere karşı çareler aranmakta ve önlemler alınmaya çalışılmaktaydı. Bu yörelerden biri de o dönemde Trabzon vilayetinin Giresun kazası idi. Kaza ileri gelenleri tarafından Rum talep ve girişimlerine karşı mücadele etmek üzere Giresun´a davet edilen Osman Ağa belediye başkanı olmuş ve kaza halkıyla birlikte Türklerin haklarının savunulması için bir cemiyet kurulmasına karar verilmişti. Bu amaçla 1919 yılı Şubat ayının ilk günlerinde Giresun Müdafaa-i Memleket Komitesi kurularak İnebolu´dan Hopa´ya kadar bütün vilayet, kaza ve nahiye belediyelerine telgraflar çekilerek bu havali halkının tek çatı altında örgütlenmesi çağrısında bulunulmuştu. Bu çağrının da katkısıyla 12 Şubat 1919´da kurulan Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti´nin Giresun şubesi oluşturulmuş, Osman Ağa hem belediye başkanı hem de cemiyet başkanı olarak Milli Mücadeleye katkı sunmayı sürdürmüştü. Giresun´da münteşir Karadeniz ve Işık gazetelerinin kapanması üzerine sahada verilen bu mücadelenin sözcülüğünü yapacak bir gazete çıkarılmasına karar veren Osman Ağa, bu kararını 17 Ocak 1920 tarihinde hayata geçirerek Gedikkaya gazetesinin ilk sayısını yayımlamıştı. Gedikkaya gazetesi ile Erzurum Kongresi´nden itibaren Mustafa Kemal Paşa´nın izinde yürüyen Osman Ağa´nın Milli Mücadele´ye yönelik faaliyetlerinin Giresunlularla paylaşılması amaçlanmıştı. Resmi olarak sahip ve mesul müdürlüğünü Cemşidzâde Ahmed Nuri Bey´in, başyazarlığını Bekir Sükuti (Kulaksızoğlu) Bey´in yaptığı gazetenin reel olarak sahip ve başyazarlığı Osman Ağa tarafından üstlenilmişti. Daha ilk sayısında, İngiltere Başbakanı Lloyd George´nin İstanbul ve Boğazların uluslararası bir statüye kavuşturulması ve Türk hükümetinin başkentinin Anadolu´da bir yerde bulunması gerektiğine dair verdiği beyanata karşı Mustafa Kemal Paşa´nın 11 Ocak 1920 tarihinde Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye cemiyetlerine çektiği bu kararın protesto edilmesine dair telgrafın yayımlanmasıyla Dahiliye Nezareti tarafından Gedikkaya gazetesinin kapatılması tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştı. Milli Mücadele´nin en kritik günlerinde 26 sayı çıkan Gedikkaya gazetesi hakkında tam koleksiyonu bulunamadığı için bugüne kadar kapsamlı bir değerlendirme yapılamamıştır. Bu konuda kayda değer üç çalışmadan biri Ömer Sami Coşar´ın Atatürk´ün Muhafızı Topal Osman adlı kitabı, ikincisi Süleyman Beyoğlu´nun "Osman Ağa´nın Gedikkaya Gazetesi ve Mustafa Kemal Paşa" adlı bildirisi, üçüncüsü ise Osman Fikret Topallı´nın Müdafaa-i Hukuk ve İstiklal Harbi Tarihlerinde Giresun adlı kitabıdır. Bu makalede, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Giresun şubesinin kuruluş ve bütün çalışmalarında Osman Ağa´nın yanında yeralan ve aynı zamanda cemiyetin katib-i umumiliğini yapan Osman Fikret Topallı´nın arşivinde bulunan Gedikkaya gazetesinin beş nüshası üzerinden gazetenin fiziki nitelikleri ve içerik özellikleri ele alınıp değerlendirilmiştir. Ayrıca sözkonusu beş sayının Latinize edilmiş tam metni de bildiri ekinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Gedikkaya, Giresun, Osman Ağa, Milli Mücadele, Basın

DOI Number: 10.9737/hist.2019.788

The Ottoman Empire became open to foreign intervention and the territory was occupied with the Mondros Armistice Agreement signed on October 30 1918. The Paris Conference, which was convened with the participation of representatives of the Entente States, demanded the establishment of an Armenian State in Eastern Anatolia and a Pontus State in the Eastern Black Sea through the memorandums presented on behalf of the Armenians and the Greeks. While such attempts continued outside, the massacres against Turks by the armed gangs established by the Armenians and Greeks continued in the interior and the Turks in the region were forced to migrate outside the region. In the days when the Governments of Istanbul were indifferent to these developments, remedies were sought and measures were taken against possible developments by the people of the region who were exposed to Armenian and Greek demands. The Giresun district of Trabzon province was one of these regions at that time. Osman Aga, who was invited to Giresun to fight against Greek demands and initiatives by the notables of the district became the mayor and decided to establish a society to defend the rights of Turks with the people of the district. For this purpose, in the first days of February 1919, the Giresun Müdafaa-i Memleket Committee was established; telegraphs were sent to all the municipalities of the provinces, districts and sub-districts from İnebolu to Hopa and they called for the organization of these people under one roof. With the contribution of this call, the Giresun branch office of the Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Committee was established on 12 February 1919 and Osman Aga continued to contribute to the National Struggle as both the mayor and the president of the committee. Osman Aga, who decided to publish a newspaper that will act as the spokesperson for the struggle in the field after the closure of Karadeniz and Işık newspapers in Giresun, implemented this decision on 17 January 1920 and published the first issue of Gedikkaya newspaper. It was aimed to share the activities of Osman Aga, who had been walking in the footsteps of Mustafa Kemal Pasha since the Erzurum Congress, with the Giresun people thanks to Gedikkaya newspaper. Even though it may seem officially owned and accounted by Cemşidzâde Ahmed Nuri Bey and the editor-in-chief of Bekir Sükuti (Kulaksızoğlu), Osman Aga was the real owner and editör-in-chief of the newspaper. The newspaper was faced with the danger of closure in first issue by the Ministry of Internal Affairs because of publication of Mustafa Kemal Pasha´s telegram taken to the Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Committees on January 11 1920. The telegram protest against the decision that British Prime Minister Lloyd George made a statement saying that Istanbul and the Straits should have an international status and that the Turkish government's capital should be located in Anatolia, A comprehensive evaluation has not been made to date since the full collection of the Gedikkaya newspaper, which had 26 issues in the most critical days of the National Struggle, could not be found. One of the three notable works on this subject is Ömer Sami Coşar's book Atatürk´ün Muhafızı Topal Osman, the second is Süleyman Beyoğlu's paper "Osman Ağa´nın Gedikkaya Gazetesi ve Mustafa Kemal Paşa", and the third is by Osman Fikret Topallı´s book Müdafaa-i Hukuk ve İstiklal Harbi Tarihlerinde Giresun. In this article, the physical characteristics and content features of the newspaper are discussed and evaluated in five copies of the Gedikkaya newspaper, which is located in the archives of Osman Fikret Topallı who was with Osman Aga in the establishment and all activities of the Giresun branch office of the Müdafaa-i Hukuk Commmittee, was also the clerk of the society. In addition, the Latinised full text of the five issues is attached.

Keywords: Gedikkaya, Giresun, Osman Aga, National Struggle, Press

DOI Number: 10.9737/hist.2019.788