Osmanlı Devleti´nde Kimsesiz Çocuklara Yönelik Yabancı ve Gayrimüslim Müdahaleleri (1840-1922)

Yapı ve yaratılış itibariyle zayıf ve aciz olan çocuk, hayatını sürdürebilmek için başkalarının bakım ve korumasına ihtiyaç duyar. Çocuğun, yaşadığı toplumda etkili bir güce sahip olamaması ona verilen önemi ve duyulan ilgiyi azaltmıştır. Zayıf ve aciz olması zaman zaman çocuğun fiziki ve ruhi eziyetler görmesine hatta yaşam hakkının elinden alınmasına neden olmuştur. İslâm anlayışı, çocuğun korunması ve hakları konusunda uyarılar yapmış aynı zamanda sıkı tedbirler almıştır. Osmanlı devlet ve toplumu, İslâm uyarı ve tedbirlerinin de katkısıyla çocukların korunması konusunda dikkatli davranmaya çalışmıştır. Ancak her toplumda olduğu gibi Osmanlı toplumunda da tüm uyarı ve tedbirlere rağmen çocukların haksız ve kötü muamelelere maruz kaldığı olmuştur. Osmanlı Devleti´nin son dönemlerinde ortaya çıkan askerî, diplomatik, sosyal ve ekonomik sorunlar en fazla çocukları etkilemiştir. Yaşanan savaşlar ve göçler nedeniyle ailesini kaybeden binlerce çocuk kimsesiz ve muhtaç duruma düşmüştür. Çocukların korunması amacıyla oluşturulan geleneksel kurumların yetersiz kalması, kimsesiz çocukların korunması konusunda yeni kurum ve anlayışların geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Buna bağlı olarak Osmanlı Devleti´nde ıslahhane ve yetimhane gibi kurumlar açılmıştır. Bununla birlikte özellikle savaşlar ve göçler nedeniyle ailelerinden kopan veya aileleri vefat eden çocuklar, Osmanlı Devleti´nin bir kısım gayrimüslim tebaası ile yabancı uyruklu bazı kimselerin hedefi olmuştur. Savaş ortamının getirdiği kargaşa ve otorite boşluğundan yararlanan kötü niyetli yabancı ve gayrimüslimler, Müslüman çocukları zorla ve hileyle ele geçirip onların dinlerine ve fikirlerine saldırmışlar böylece çocuğu savaşın bir unsuru haline getirmişlerdir. Dönemin Osmanlı hükümetleri, çocukların yabancı ve gayrimüslimlerin eline düşerek din ve fikirlerinin ifsat edilmesini önlemeye çalışmıştır. Ancak bunun tam olarak başarılabildiği söylenemez. Çünkü diplomatik baskıların artması ve savaşların kaybedilmesi gibi durumlarda Osmanlı hükümetleri, Müslüman çocuklara yönelik yabancı ve gayrimüslimlerin müdahalelerini önlemede zaman zaman aciz kalmıştır. Çalışma, Osmanlı Devleti´nde çeşitli nedenlerle kimsesiz ve muhtaç duruma düşen çocukların durumunu ve gayrimüslimlerle yabancıların kimsesiz çocuklar konusunda yürüttükleri faaliyetleri ele almaktadır. Çalışmada Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi kayıtları ve Osmanlı Devleti'nde kimsesiz çocuklarla ilgili literatürden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Kimsesiz Çocuklar, Müdahale, Gayrimüslim, Yabancı.

DOI Number: 10.9737/hist.2020.942

The child, who is weak and helpless in terms of structure and creation, needs the care and protection of others in order to survive. The child's inability to have an effective power in the society she lives in has reduced the importance and interest given to child. The weakness and helplessness of the children sometimes caused them to be physically and spiritually harmed or even killed. The understanding of Islam made warnings about the protection and rights of children and took strict measures.The Ottoman state and society tried to be careful about the protection of children with the contribution of Islamic warnings and measures. However, in the Ottoman society, as in every society, despite all warnings and precautions, children were exposed to injustice and evil. Military, diplomatic, social and economic problems experienced in the last period of the Ottoman Empire affected the children the most. Thousands of children who lost their families due to the wars and migrations experienced were left orphan and in need. The insufficiency of the traditional institutions established for the protection of children in the Ottoman Empire required the development of new institutions and understandings about the protection of orphans. Depending on this, institutions such as a borstal and orphanage were opened. Nevertheless, children who were separated from their families or whose parents died due to wars and migrations became the target of non-Muslims and foreigners. The malevolent non-Muslims and foreigners, who took advantage of the chaos and authority gap of the war environment, seized Muslim children by force and cheating and attacked their religion and ideas. Thus, they made the child an element of war. The Ottoman governments of the period tried to prevent the capture of children by non-Muslims and foreigners and the corruption of their religion and ideas. However, it cannot be said that this has been fully achieved. Because in cases such as the increase of diplomatic pressure and the loss of wars, the Ottoman governments were sometimes incapable of preventing the intervention of non-Muslim and foreigners against Muslim children. The study focuses on the situation of children who have become orphan and needy due to various reasons in the Ottoman Empire and the activities carried out by non-Muslims and foreigners about the orphan children. Presidential Ottoman Archive records and literature on orphan children in the Ottoman Empire were used in the study.

Keywords: Ottoman Empire, Orphan Children, İntervention, Non-Muslim, Foreign.

DOI Number: 10.9737/hist.2020.942