Osmanlı Medeniyeti, Yerleşmesi ve İskânına Etki Eden En Önemli Kurumlardan Biri Olan Tekke ve Zaviyeler: Hamid Sancağı Örneği

Osmanlı döneminde toplumdaki sosyal dengenin büyük ölçüde vakıflar tarafından sağlandığı bilinmektedir. Vakıf müessesesi, Osmanlı toplum hayatında, iskân, istikrar, şehircilik, eğitim, kültür, sosyal hizmet ve ekonomik açılardan derin izler bırakmıştır. Gerçekten eğitim ve öğretim hizmetleri başta olmak üzere, birçok sosyal hizmetin hiçbir devlet katkısı olmadan yerine getirildiği bir toplum ve devlet tipi dünya tarihinde görülmemiştir. Osmanlı Devleti, bu konuda istisnadır. Anadolu´nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasına katkı sağlamak için zaviyeler, imaretler, çeşmeler, hamamlar, hanlar, camiler, mescitler, mektepler, medreseler, darüşşifalar gibi birçok yapı ve bu yapılar topluluğunun tamamından oluşan külliyeler teşkil edilmiş ve sonuçta çevrenin fiziki ve sosyal alt yapısı tamamlanmıştır. Böylece ilk önce Anadolu sonra Balkanlar ve Avrupa´da yaşanabilir bir ortam hazırlanmıştır. Bunun sonucunda iskân, yerleşik bir düzen meydana gelmeye başlamıştır. Özellikle zaviyelerin iskân, Türkleşme ve İslamlaşmada önemli bir yeri vardır. Güvenliğin sağlanmasında etkilidirler. Belgelerde genelde "ayende ve revendeye" yani "gelip geçene hizmet etmeleri" bilhassa belirtilmiştir. Yine bunlar haberleşme imkânının olmadığı bu dönemde toplumun bütün kesimlerinin bir araya gelmesini sağlayarak, istikrar ve huzurun temininde, toplumun belirli gayeler etrafında bütünleşmesinde önemli rolleri olmuştur. Biz bu çalışmada, Hamid Sancağındaki zaviyelerden örnekler vererek hem bölgedeki zaviyelerin yeri ve önemini hem de bu yapıların Osmanlı medeniyetindeki durumunu ortaya koymaya çalışacağız. 1501 tarihinde Hamid sancağında 216 vakıf eser olup bunların da 88 adedi zaviyedir. 1530 tarihinde ise toplam sancakta 303 vakıf vardır. Bu vakıfların 103 adeti zaviye ve 5 adeti tekke vakfıdır. Bu zaviyeler sancakta doğudan batıya- güneyden kuzeye genelde yol güzergâhlarında toplanmışlardır. Hatta bir kısmı Hamidoğulları´ndan Osmanlıya intikal etmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hamid Sancağı, Vakıf, Zaviye, İskân, Medeniyet.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.780

It is known that the social balance in the society in the Ottoman period was provided by foundations to a great extent. The foundation institution left deep traces in the Ottoman social life such as housing, stability, urbanism, education, culture, social services and economic benefits. Indeed, many social services, especially education and training services, have not been seen in the world history of a society and a state in which no state has been contributed. The Ottomans are exceptional in this regard. In order to contribute to the Turkization and Islamization of Anatolia, many structures such as zawiyas, hospices, fountains, public baths, inns, mosques, prayer rooms, madrasahs, hospitals and complexes composed of these buildings were formed and the physical and social infrastructure of the region was completed. Thus, a livable environment was first created in Anatolia, then in the Balkans and in Europe. As a result, settlement, a residential order began to grow up. Especially, zawiyas had an important place in resettlement, Turkization and Islamization. They were especially effective in securing security. In the documents, "ayende ve revendeye" (ie, " serve the passerby") is mentioned in particular. In this period, when there is no communication possibility, by ensuring all sections of the society come together, zawiyas played an important role in providing stability and peace and the integration of the society around specific goals. In this work, we will try to reveal the place and importance of the zawiyas in the region and the situation in the Ottoman civilization by giving samples from the zawiyas in the Sanjak of Hamid. 1501, the Sanjak of Hamid had 216 foundation works and 88 of them were zawiyas. In 1530, there were 303 foundations in the total Sanjack. The 103 of these foundations are zawiya and 5 are dervish lodge foundations (waqf). They were generally located in sanjaks from east to west and south to north on road routes. Some of them were transferred to the Ottomans from Hamidoğullari.

Keywords: Sanjak of Hamid, Foundation, Zawiya, Settlement, Civilization.

DOI Number: 10.9737/hist.2019.780