Bir Kurumu Yeniden Tasarlamak: Abdullah Hasib Efendi´nin Encümen-i Teftiş ve Muayene Hakkındaki Gözlemleri

II. Abdülhamid´in otuz üç yıllık otoriter yönetimi, basın-yayın hayatında derin izler bırakan uygulamaları ile tartışmalı bir dönemdir. Bu dönemin zihinlerde yer eden kurumlarından biri de Encümen-i Teftiş ve Muayene´dir. 1881 yılında kitap ve dergi basım-yayınını denetlemek için kurulan Encümen-i Teftiş ve Muayene´nin varlığı ve faaliyetleri, döneminde ve sonraki yıllarda eleştiri konusu olmuştur. Bu çalışma, Encümen-i Teftiş ve Muayene´nin tartışmalı tarihinin bir kesitini bilimsel veriler ışığında aydınlatmayı amaçlamaktadır. Encümen reisliğine tayin edilen Abdullah Hasib Efendi´nin encümeni kapsamlı bir revizyona tabi tutmak için II. Abdülhamid´e sunduğu 1898 tarihli rapor, çalışmanın esasını teşkil etmektedir. Raporda encümenin kuruluş amacı, mevcut vaziyeti, eser kontrolünde izlenmesi gereken yöntem ve encümen kadrosunun iyileştirilmesi için yapılan tensikat teklifi yer almaktadır. Abdullah Hasib Efendi´nin kitap ve dergi sansürü için önerdiği yöntem ve bu yöntem doğrultusunda verdiği örnek, sansür mantığının işleyişi ve boyutları hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Encümenin kurumsal yapısı ve üyeleri hakkında dikkate değer eleştiriler içeren rapor, encümen kadrosu ve uygulamalarını içeriden bir gözün aktardığı veriler doğrultusunda analiz fırsatı vermektedir. Çalışmada encümenin tarihçesi verildiği gibi Abdullah Hasib Efendi´nin gözlemleri analiz edilerek hedeflenen kurumsal revizyonun gerçekleşip gerçekleşmediği ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, Abdullah Hasib Efendi, Encümen-i Teftiş ve Muayene, Sansür

DOI Number: 10.9737/hist.2021.998

The thirty-three-year authoritarian rule of Abdülhamid II is a controversial period with its practices that left deep marks in the life of the press. Book Inspection Board is one of the remindful institutions of this period. The existence and activities of the Board for the Inspection of Books, which was established in 1881 to control the publication of books and magazines, have been criticized both in its period and in the following periods. This study aims to clarify a section of the controversial history of the Book Inspection Board in the light of scientific data. The report (1898) submitted to Abdülhamid II by Abdullah Hasib Effendi, who was appointed as the head of the board in order to subject the council to a comprehensive revision, constitutes the basis of the study. It includes the purpose of establishment of the board, its current status, the methods to be followed during the control of a work, and a severance proposal made for the improvement of the board's staff. The method proposed by Abdullah Hasib Efendi for book and magazine censorship and the example he gave in accordance with this method provides important clues about the functioning and dimensions of the censorship logic. The report, which contains remarkable criticisms about the institutional structure and members of the board, gives the opportunity to analyze the staff and practices of the council in line with the data conveyed by an insider. In the study, the history of the council, the translation of the report and the biography of Abdullah Hasib Efendi were included, and the report was analyzed to reveal whether the intended institutional revision was realized.

Keywords: Abdülhamid II, Abdullah Hasib Effendi, Book Inspection Board, Censorship

DOI Number: 10.9737/hist.2021.998