Sibir Hanlığı ve İslâmiyet

Türklerin İslâmiyet´i kabul etmesi VIII. asırla birlikte başlar. Ancak İslâm dinini kabul etmiş diğer coğrafyalara göre uzak bir noktada bulunan Sibirya´da, İslâmiyet´in izleri daha geç zamanlarda görülmektedir. Sibirya Türklerinin ve diğer Sibir halkların İslâmiyet´le ilk tanışmaları bölgenin sahip olduğu zenginlikler sayesinde olmuştur. Batı Sibirya´ya ticaret için gelen Harezmli ve İdil Bulgarlı Müslüman tüccarlar İslâm dinini bölgeye taşımıştır. Daha sonra bu bölgeye irşat için gelen Buharalı Müslümanlar İslâm dininin yayılmasında büyük hizmetlerde bulunmuştur. Sibirya´nın sistemli bir şekilde İslamlaşması, konu ile ilgili literatürde Sibir hanı Küçüm Han devrine atfedilir. Bu çalışma, literatürde iddia edilenin aksine Sibir´in İslamlaşma sürecinin Küçüm Han´dan önceki Sibir hanlarından itibaren başladığı savunmaktadır. Bu görüş Sibir´in işgalini anlatan Rus ana kaynakları ve Sibir´in İslamlaşma sürecini işleyen bölgesel kaynaklardan elde edilen verilerle desteklenmiştir. Küçüm Han´ın Buhara´dan Sibirya´ya getirttiği din adamlarıyla İslâm´ın yayılmasını hızlandırdığı açıktır. Hakeza o, Sibir´in Ruslar tarafından işgal edilmesine kadar kısa bir sürede olsa Türk-İslâm medeniyetini Sibir´de tesis edilmesinde ilk büyük müteşebbistir.

Anahtar Kelimeler: Sibirya, Sibir Hanlığı, İslâmiyet, Küçüm Han, Buharalılar

DOI Number: 10.9737/hist.2020.966

Turks started to accept Islam from the eighth century. However, in Siberia, which is far from other geographies that have accepted the religion of Islam, the traces of Islam can be seen in later times. Siberian Turks and other Siberian peoples first met Islam thanks to the wealth of the region. Khwarezmis and Idil Bulgarian Muslim merchants who came to Western Siberia for trade brought Islam to the region. Muslims from Bukhara, who later came to this region for guidance, performed great services in the spread of Islam. The systematic Islamization of Siberia is attributed to the period of Sibir Khan Küçüm Han in the literature on the subject. This study, contrary to what is claimed in the literature, it is argued that the Islamization process of Sibir started from Sibir khans before Küçüm Han. This view is supported by Russian main sources describing the occupation of Sibir and the data obtained from regional sources that deal with the Islamization process of Sibir. It is clear that Küçüm Han accelerated the spread of Islam with the clergy he brought from Bukhara to Siberia. Again, he was the first major entrepreneur in establishing the Turkish-Islamic civilization in Sibir, even in a short time until Sibir was occupied by the Russians.

Keywords: Siberia, Sibir Khanate, Islam, Küçüm Han, Bukharans

DOI Number: 10.9737/hist.2020.966