Ziyanid Sultanları tarafından Tilimsan´da Kurulan Vakıflar (633-962h/1335-1554 J.-C.

Tarihlerinin ilk yıllarından itibaren Müslüman toplumlar sürekli büyüyen vakıf sisteminden ayrı kalmamışlar; çeşitli sosyal gruplar, özellikle de tüccarlar ve zengin insanlar, vakıf mallarının büyümesinde pay sahibi olmuşlardır. Bu mallar esas olarak sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, eğitim, yoksullukla mücadele, savaş esirlerinin kurtarılması ve ziyaretçilerin ve misafirlerin ağırlanması gibi birçok sosyal hizmetin gerçekleştirilmesinde büyük faydalar sağlamıştır. Ortaçağ boyunca İslam devletlerinin başında bulunan krallar, sultanlar ve prensler vakıflar kurmuşlar ve vatandaşlarının refahı için varlıklarını vakıflara bırakmada birbirleriyle yarışmışlardır. Bunların arasında Hicri 633-962/Miladi 1235-1554 yılları arasında bugün Cezayir olarak bilinen Orta Mağrip´i yöneten Ziyanid Devletinin sultanları da bulunmaktadır. Sultan vakıfları büyük ölçüde Ziyanid devletinin başkenti olan Tilimsan da yoğunlaşmıştır. Yaygınlaşmasına katkıda bulunan en ünlü sultanlar arasında Yağ-murasan (Yağamrasan) b. Zeyyân, Abu Hamu Musa I, Abu Tashafeen I, ve Abu Hamu Musa II bulunmaktadır. Bu sultanlar camilere, Kur´an okullarına, zaviyelere ve teoloji öğrencileriyle imamlara ve ayrıca fakirlere mülkler ve verimli ağaçların olduğu tarlalar bağışlamışlardır. İslami vakıflar Orta Mağripteki diğer bazı şehirlerin yanı sıra Tilimsanın ekonomik, sosyal ve bilimsel gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Orta Mağrip toplumuna birçok sosyal hizmet sağlayan sosyal ve kültürel kurumların yeniden canlanmasına en büyük neden vakıflar olmuştur. Bu araştırma Orta Mağrip sultanlarının vakıflarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, bölge tarihinin yeniden yazılmasında hala tam olarak aydınlatılamamış bazı önemli belgeler temel alınmıştır. Bu belgeler, birçok camii ve zaviyenin kapı ve girişlerinde bulunan ve ilk kez Charles Brosselard tarafından yayımlanan "la Revue Africaine" dergisinin birkaç bölümündeki yazmalardan oluşmaktadır. Yazmalar; bu kurumlara bağışlanan malların bir envanterini içermekle birlikte malların yerlerine, değerlerine ve bunlardan yararlanan sosyal gruplara referanslar vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Orta Mağrip - Tlemcen - Ziyanid Devleti - Vakıf - Sultan - bağış - Zaviye - Cami - Okul - İmam - Abu Hamu Mussa.

Doi Number :http://dx.doi.org/10.9737/hist_179

Since the early times of their history, the Muslim societies knew the waqf system that expanded constantly; various social groups participate in the expansion of the Awqaf properties, especially traders and rich people. These properties provided a significant help to realize many important social services in these communities, mainly, health care improvement, education, fighting poverty, freeing war captives, and taking care of visitors and guests. During the Islamic Medieval period, the kings, sultans and princes awqaf arose. They competed in leaving their properties for the welfare of their citizens. Among these were the sultans of the Zyanides State who ruled the Central Maghreb, currently named Algeria, between AH 633-962/ AD 1235-1554. Sultans Awqaf were largely concentrated in the capital of the Zyanides State-Tlemcen. The most famous sultans who contributed in its spreading were Yagmurasn Ibn Ziyan, Abu Hamu Musa I, Abu Tashafeen I, Abu Hamu Musa II. They granted estates and fields of productive trees to mosques, koranic schoold, Zaouïates and students of theology, imams and poor people too. The Islamic Awqaf contributed greatly in the economic, social and scientific development of the Tlemçanian society as well as some other cities in the Central Maghreb. The Awqaf were the most important cause that led to the flourishing of many social and cultural institutions which were providing many social services to the Central Maghreb community. This paper in devoted to the Awqaf of some Sultans of Central Maghreb. To reach this, I relied on some important and documents still not totally exploited in rewriting the history of the region. These documents consist of inscriptions found in many of the mosques and Zaouïates firstly published by Charles BROSSELARD on the doors and entrances in several episodes of "la Revue Africaine". The inscriptions consist of an inventory of all properties granted to these institutions; they make also reference to their location, denomination, and the different social groups benefiting from them.

Keywords: Central Maghreb - Tlemcen - State Zyanides - Awqaf - Endowments - Sultan - Mosque - Zaouïa - School

Doi Number :http://dx.doi.org/10.9737/hist_179