Birinci Dünya Savaşı´nın Başlarında İran´da Rus İşgal Faaliyetleri ve Tepkiler

Gerek stratejik konumundan ve gerekse çok uluslu yapısından dolayı İran, 19. yüzyıldan itibaren Dünya´nın önemli ülkelerinden biri haline geldi. Bu yüzyıldan sonra özellikle İngiltere ve Rusya, İran üzerinde egemenlik kurmaya çalıştılar. İran´ın içerisinde bulunduğu iktisadi ve siyasi sorunlar, bu iki devletin ülkeye daha kolay müdahale etmesine zemin hazırladı. Bu durumdan güç alan iki devlet, 1907 Antlaşması ile ülkeyi üç bölgeye ayırdılar. Bu tarihten sonra Rusya, İran´ın kuzey vilayetlerini, İngiltere ise güney vilayetlerini işgal etmeye başladı. Kuzey vilayetlerini işgal eden Rusya, İran´ın bağımsızlığını hiçe sayıyordu. Bu süreçte İran´da yaşayan azınlıklar Ermeniler ve Nasturiler de, para, silah yardımı ve bağımsızlık gibi vaatlerle Rusya´yı desteklemeye başladılar. Birinci Dünya Savaşı´nın başlaması ile birlikte de bu azınlıkların yardımı ile Rusya, İran´daki asker sayısını arttırdı. Dolayısıyla İran, resmi olarak savaşa girmemesine rağmen toprakları işgal altında kaldı. Rusya´nın ülkedeki en önemli rakibi bölgede yaşayan Osmanlı yanlısı bazı Kürt aşiretleri (Hacı İlhani, Celali, Kardari, Arusan) oldu. Bu Kürt aşiretleri Rusya ile uzun süre mücadele ettiler. İran ise zayıf durumundan dolayı sadece diplomatik yollarla Rusya´yı topraklarından çıkarmak için çabaladı. Bu çalışmanın amacı, Rusya´nın İran topraklarındaki işgal faaliyetlerini ve bu işgallere karşı bazı Kürt aşiretlerinin Rusya´ya karşı mücadelesi ile siyasi ve iktisadi olarak güçsüz durumda olan İran Hükümetinin diplomasi mücadelesini arşiv kaynakları ışığında incelemektir.

Anahtar Kelimeler: Birinci Dünya Savaşı, İran, İngiltere ve Rusya, Ermeniler, Nasturiler, Kürt aşiretleri

DOI Number: 10.9737/hist.2020.939

Owing to both its strategic position and polyethnic structure, Persia emerged as one of the most significant nations in the world starting from the 19th century. After this century, Britain and Russia made particular endeavours to dominate Persia. Economic and political problems Persia encountered facilitated the interventions of these two states in the country. Empowered by the status quo, Britain and Russia divided Persia into three regions with the Anglo-Russian Convention of 1907. After the convention, Russia started to invade the northern provinces of Persia while Britain occupied the southern provinces. The Russian occupation of the northern provinces of Persia indicated the disregard of Russia for the independence of the country. Some minorities in Persia like Armenians and Nestorians started to support the Russian cause following promises of wealth, arms aid, and independence. As the First World War erupted, Russia increased the number of soldiers deployed in Persia with the help of these minorities. Therefore, despite not fighting in the war officially, the lands of Persia were still under foreign occupation. The most important rival of Russia in the region was a group of Kurdish clans (Hacı İlhani, Celali, Kardari, Arusan) supporting the Ottoman Empire. These Kurdish clans fought against Russia for a long time. As for Persia, it only attempted to get Russia out of its lands through diplomatic means as it was not strong enough. The purpose of the present study is to examine the Russian occupation of Persian territory, the reaction of some Kurdish clans against the invasion and Russia, and the diplomatic efforts of the Persian government, which was politically and economically weakened, in consideration of archive resources.

Keywords: First World War, Iran, Britain and Russia, Armenians, Nestorians, Kurdish clans

DOI Number: 10.9737/hist.2020.939