II. Abdülhamid Döneminde Dinî Yayıncılık: İslamî Metinleri Kim Üretir?- I

Matbanın gelişmesi ve Osmanlı toplumunda yaygınlık kazanmasıyla doğru orantılı olarak neşriyatın devlet tarafından takibi ve denetimi de artmıştır. II. Abdülhamid dönemi matbuat politikaları çerçevesinde dini ve dini olmayan metinlerin yayınlanmasında mevcut denetim mekanizmaları daha organize ve profesyonel bir şekilde işletilmiştir. Ancak Osmanlı dini yayıncılığının aktörleri diğer bir deyişle dini bilginin üretimini sağlayan müellif, mütercim ve yayıncı cephesinden söz konusu denetim mekanizmaları henüz incelenmemiştir. Denetim mekanizmalarının muhataplarını esas alacak bu çalışma, II. Abdülhamid döneminin eleştirilen matbuat politikalarına farklı bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Aktörlerin kimlikleri, basmak/yayınlamak istedikleri eserler ve söz konusu denetim mekanizmalarının bu eserlere onay verip-vermediği soruları çerçevesinde kaleme alınan makalenin temel sorusu ise söz konusu kitapların yazarları/mütercimleri /yayıncıları kimlerdir suali olacaktır. Bu soru II. Abdülhamid döneminde dini metinleri kimin ürettiği sorusuyla birinci dereceden alakalı olduğu gibi devletin hangi dini metinlerin neşriyatına geçit verdiği sorusuyla da doğrudan ilişkilidir. Bab-ı Fetva´daki dini yayıncılığı kontrol amaçlı oluşturulan danışma heyetinin (Tedkik-i Müellefat Heyeti) defterlerindeki veriler kullanılarak 1889-1906 yılları arasında yıllık dini kitap yayınlama talebi ve yıllar itibariyle seyrinin ortaya konduğu makalede taşra ve merkezden yapılan başvuruların ruhsat almayı başaran ya da başaramayan müracaatlar ayırımı yapılmadan bütünlüklü bir tespiti yapılarak II. Abdülhamid döneminde dini neşriyatın daha belirgin bir betimlemesi elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, Giritli Sırrı Paşa, Meşihat, matbuat, denetim

DOI Number: 10.9737/hist.2017.514

Proliferation of printing press in the Ottoman society caused an increase in state monitoring and control of publishing. Within the framework of the press policies of the Abdülhamid II era, the existing control mechanisms were operated in a more organized and professionalized manner during the publication of both religious and non-religious texts. Distorting religious books, pulling the books off the shelves and burning them out were considered among the reasons behind Abdulhamid II's dethronement. This article examines the ways in which the publication of religious books played a key role and the means the state took part in this process of publication during the reign of Abdulhamid II. These control mechanisms have not been examined from the viewpoint of actors (writers and publishers) of the religious publishing yet. This study will be based on the interlocutors of the control mechanisms, and aims to give a different perspective to the criticized printing policies of the period of Abdülhamid II era. This article tries to determine the identities of the actors, the texts they wanted to publish and answers the question whether the control mechanism approveed publication of these texts or not. The main aim of this article is to find out the authors of the religious texts/books. This problematic is related to the question of which religious texts were allowed to be published by the state and to what kind of publications state offered incentives. This article examines the data derived from the registers of the Concultation Commission (Tedkik-i Müellefat Heyeti) in Bâb-ı Fetva between 1889 and 1906. The annual demand for publication of religious books and the course of this demand in the above mentioned period are presented according to registers. Moreover, the demands from both the countryside and the center have been taken into account without making a distinction between the successful and the unsuccessful ones in obtaining printing license to make a more clear and complete description of the religious publications of the Abdülhamid II era.

Keywords: Abdulhamid II, Giritli Sırrı Pasha, Meşihat (Ministry of the Şeyhulislam), printing, state control

DOI Number: 10.9737/hist.2017.514