İngiliz Seyyahların Günlüklerinde Gümüşhane Çevresi ve Trabzon Limanı´na ulaşan Ticaret Yolları 1840-1900

19. yüzyılın ikinci yarısında Karadeniz Bölgesi´ni araştıran ve büyük kısmı belli misyon altında Trabzon´a gelen İngiliz seyyahlar bir şekilde ya Gümüşhane´den geçmişler yada Gümüşhane´de bulunan antik kalıntı ve eserleri incelemişlerdir. Seyyahların hatıratları incelendiğinde yoğunlaştıkları temel konunun demografik yapı, coğrafi özellikler ve Osmanlı vatandaşı Hıristiyan uluslar ile Müslüman olmakla birlikte etnik olarak Türk kimliğinden ayrı düşünülen vatandaşlar olduğu görülmektedir. Seyyahların araştırma ve hatıralarının belli konulara, örneğin W. Eleroy Curtis´in Trabzon-Gümüşhane-Tahran-Tebriz kervan yoluna, Biliotti´nin Sadak antik buluntularına, Austen H. Layard´ın Gümüşhane´deki madenlere yoğunlaşmış olması tek elden görevlendirilerek Bölgeye gönderildikleri tezini güçlendirmektedir. Ayrıca yine bu dönemde Amerikalı ve daha sonrasında Rus Devlet görevlilerinin İngiliz ve Alman seyyahlar ile aynı güzergâh üzerinde araştırma ve gözlemler yaparak bunları raporlamaları Gümüşhane´den geçerek Trabzon Limanı´na ulaşan ticaret yollarının önemini ortaya koymaktadır Seyahatleri dönemindeki Osmanlı-İngiliz dostluğundan yararlanarak tüm Osmanlı topraklarında serbestçe dolaşan, ellerindeki Padişah fermanları sayesinde devlet görevlilerinden her türlü yardımı alan seyyahlar, buna mukabil Hıristiyan vatandaşlara gösterdikleri anlayış ve toleransı Türklerden esirgemişler, üstü kapalı kelimeler ile Türkleri barbar ve geri kalmış olarak göstermeyi yeğlemiş, etnik ayrılıkları teşvik etmişlerdir. W.E. Curtis´in Rus işgalindeki Batum´a vardığında, "...Muhammedi (Müslüman) şehirlerde haftalar geçirdikten sonra kadınların örtüsüz yüzlerini görmek çok mutluluk vericiydi. .... Her Türk şehrinin sahip olduğu ağır (musty) kokudan kurtulmak, kir bulaşmaksızın sokaktaki sağlıklı temiz köpeklere dokunabilmek çok hoş şeylerdi..." sözleri aslında yoruma gerek bırakmaksızın ele alınan dönem seyyahlarının düşünce yapısını ortaya koymaktadır. Bu çalışma kapsamında 1850-1900 yılları arasında Trabzon ve Gümüşhane hakkında bilgi veren İngiliz seyyahların hatıratları incelenerek, bahsedilen dönemde Trabzon´dan başlayıp ve bitip iki yönlü olarak Gümüşhane üzerinden geçen ticaret yolları, Gümüşhane şehrinin sosyo-ekonomik durumu ve demografik yapısı İngiliz Seyyahların bakış açısından ortaya çıkartılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kervan yolu, antik buluntu, Roma, Rusya, deve, Gümüşhane Armudu, toprak dam.

Doi Number :http://dx.doi.org/10.9737/hist_421

British travelers who came Black Sea and Trabzon area either way passed through Gümüşhane or arranged surveys in the antic sites of Gümüşhane. When their diaries searched it is seen that basic subjects travelers focused on are: demographic structure, surface morphology, Ottoman subject Christians and though they are Muslims other non-Turkish ethnic groups. Focusing on determined subjects for instance W. Eleroy Curtis in his diaries tackles with caravan route between Trabzon-Gümüşhane-Tahran-Tebriz, Billiotti tackles with Satak Satala antic settlement, Austen H. Layard tackles with mines in Gümüşhane prove the idea that travelers have been sent by an authority to explore these areas. Also, in this era American and Russian State Officials have surveyed and typed report on the same destinations with Germans and Englishmen. This case show us the importance of trade roads passing from Gumushane arriving to Port of Trabzon. During their travels, travelers very well benefited from the friendship between Ottomans and Great Britain, having Imperial firmans however they are not as tolerant to Turkish people as they were to other Christian subjects. They always imply and condemn, insult Turkish people even though volunteer service of state servants. When W.E. Curtis arrived to Batumi where was under Russian occupation at that time says that; ".. It was decidedly pleasant to see the unveiled faces of women again, after several weeks in Mohammedan towns.... It was pleasant to escape the musty smells which are attached to every Turkish town and see healthy, clean dogs that could be touched without condemnation..." Show the real intend of the travelers. Under this work, diaries of British travelers between 1840-1900 have been searched and trade routes starting from Trabzon through Gümüşhane leading to their destinations. The demographic, socio-economic and geographic structure of Gümüşhane city also has been evaluated and unearthed by the view of said travelers.

Keywords: Kervan yolu, antik buluntu, Roma, Rusya, deve, Gümüşhane Armudu, toprak dam.

Doi Number :http://dx.doi.org/10.9737/hist_421