Orta Çağ İslam Dünyasında Usturlabın Gelişimi

Eski çağlardan beri yıldızların konumları, uzaklıkları ve yükseklikleri hakkında bilgi edinmek amacı ile bilim insanları tarafından usturlap adlı bir alet kullanılmıştır. Bu aleti ilk kullananın kişinin Yunanlı bilgin Hipparchus (M.Ö. 190 - M.Ö. 120) olduğu iddia edilmektedir. Usturlap aleti, Müslümanlar tarafından Orta çağda kullanılmaya başlanmıştır. Müslümanlar, yerel saati saptamak, namaz vakitlerini ve gece-gündüz saatlerini belirlemek, şehirlerin koordinatlarına göre kıble yönünü tespit etmek, tablolar (zayiçeler) çıkarmak ve bayram zamanlarını tespit etmek için bu aleti kullanmışlardır. Önceleri oldukça basit bir yapıya sahip olan usturlap, zamanla daha teknik hale getirilerek yapımı ve tasarımı çeşitlendirilmiştir. İslam bilginleri, usturlap aletini geliştirmiş ve zaman içinde ileri bir teknolojiye de kavuşturmuşlardır. Bu yönü ile bakıldığında Müslümanların kullandığı usturlap Batı toplumundan alınarak kullanılan bir alet olarak kalmamıştır. Özellikle usturlabın daha teknik bir hale gelmesi ile birlikte Müslümanlar, astronomi alanında daha sağlıklı, dakik ve kesin sonuçlara ulaşmaya başlamışlardır. Bu konuda İslam dünyasında emeği geçen ilk kişinin Mııhammed b. İbrahim el-Ferazî olduğu savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Usturlap, Astronomi, Ferazî, Hipparchus, Abbasiler

DOI Number: 10.9737/hist.2020.826

Since ancient times, a tool called astrolabe has been used by scientists to learn about the positions, distances and heights of stars. İt is claimed that the first person to use this instrument was the Greek scholar Hipparchus (190 BC - 120 BC). The astrolabe tool was began to used by Muslims in the Middle Ages. Muslims used this tool to determine the local time, determine the prayer times and day and night hours, determine the direction of the Qibla according to the coordinates of the cities, produce tables (zaj) and determine the times of the feast. At first, astrolabe had a very simple structure, but in time it became more technical, its construction and design was diversified. lslamic scholars developed the astrolabe tool and gained advanced technology over time. In this respect, the astrolabe used by Muslims wasn't stayed as an instrument taken from Western society. Especially with astrolabe becoming more technical, Muslims started to reach healthier, punctual and precise results in astronomy. In this regard, the first person who contributed to the lslamic world İt is argued that Muhammad b. İbrahim al- Ferazî.

Keywords: Astrolabe, Astronomy, Ferazî, Hipparchus, Abbasids

DOI Number: 10.9737/hist.2020.826