Ticaret ve Taşımacılık İlişkileri Temelinde XIX. Yüzyıla Doğru Avrupa

Avrupa´nın dünyanın geri kalan coğrafyalarına olan emperyalizm öncelikli ilgisi 1490´larda hız ka-zanmış; 1700´lere gelindiğinde ise Avrupa´nın iktisadî gelişmişlik düzeyi Akdeniz ve Asya´nın önüne geçmeye başlamıştır. Avrupalıların, okyanuslar üzerinden Afrika ve Amerika kıyılarıyla temas kurma-ları, lüks ve aynı zamanda pahalı olan baharat, ipek, kahve, kumaş ve benzeri eşyaya doğrudan ulaşa-rak zamanla bu pazarları ele geçirip zenginleşmelerine; bu ticareti elinde tutan Doğu Akdeniz ülkelerinin ise önem kaybetmeye başlamasına yol açmıştır. Dünya tarihindeki en büyük kırılma eşiklerinden birini oluşturan bu durumu F. Braudel, "kaderin Akdeniz´e oynadığı ilk oyun" olarak ifade etmekte, "1869´da Süveyş Kanalı´nın açılmasının bile Akdeniz´in eski üstünlüğünü geri getirmediğini" haklı olarak belirtmektedir. Bu istikamette daha 1625´te Ömer Talip adındaki bir Osmanlı bürokratı: "Şimdi Avrupalılar bütün dünyayı tanımayı öğrendiler, gemilerini her yere gönderiyorlar. Eskiden, Hindistan, İndus ve Çin mamulleri Süveyş´e gelir ve Müslümanlar tarafından bütün dünyaya dağıtılırdı. Fakat şimdi bu mallar Portekiz, Felemenk ve İngiliz gemileriyle Frengistan´a taşınıyor ve oradan bütün dün-yaya dağıtılıyor. Kendilerinin ihtiyaç duymadıkları malları İstanbul ve diğer İslâm ülkelerine getiriyor-lar ve fiyatının beş katına satıp, çok para kazanıyorlar. Bu sebeple İslâm ülkelerinde altın ve gümüş azalmaktadır. Osmanlı, Yemen kıyılarını ve oradan geçen ticareti ele geçirmelidir. Aksi hâlde çok geç-meden Avrupalılar İslam ülkelerine hükmedeceklerdir" diyerek Osmanlı idarecilerini uyarmakta, âdeta günümüzdeki siyasî ve iktisadî şartları resmetmektedir. Kısacası F. Tabak´ın tabiriyle Akdeniz solmak-tadır. Buna karşın dünya ekonomisi 1730´larda büyümeye başlamıştır. Bu büyüme ivmesi 1800´lere doğru okyanuslar ile komşu olan devletlerde giderek daha da artış göstermiş; bu durum bilhassa Akde-niz´in doğu kısımlarını yani Osmanlı´yı derinden etkilemiştir. Süreç, Batı Asya´daki Osmanlı gibi birçok kadim ve köklü devletin-önemli oranda direnç göstermesine rağmen-tarih sahnesinden çekilmelerine giden yolu açmıştır. Hülasa bu makale, 1400´lerden başlayarak 1800´lere kadar uzanan bu çetrefilli süreçte Avrupa´da ticaret ve taşımacılık ilişkileri alanında yaşanan değişim ve dönüşümleri kısaca özetlemekte; günümüz ve gelecekteki bazı siyasî ve ekonomik sorunların oluşum aşamalarına veya çözümüne ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Avrupa, Asya, Doğu Akdeniz, Osmanlı, Ticaret, Ekonomi, Sömürgecilik

DOI Number: 10.9737/hist.2017.559

Europe´s interest in the rest of the Word, primarily driven by imperialism, gained momentum in 1490s; and by 1700s, its level of economic development had started to surpass the Mediterranean and Asia. The Europeans´ making overseas contact with African and American shorelines helped them to first gain direct access to luxurious and expensive goods like spice, silk, coffee, cloth and etc., and then eventually capture the market and rise to wealth. On the other hand, it caused the eastern Mediterrane-an countries that monopolised this trade to lose their significance. F. Braudel defines this circumstance, which was one of the biggest breaking points in world history, as "the first twist of fate for the Mediter-ranean" and justly adds that "even the opening of Suez Canal in 1869 didn´t bring back its former glory". In this manner as early as 1625, an Ottoman bureaucrat named Ömer Talip warned the Otto-man administration and simply described today´s political and economic situation by saying "Now the Europeans have learned how to know the whole world, and are sending their ships everywhere. Indian, Indus, and Chinese products used to come to Suez and then be distributed by Muslims to all over the world. But now these products are being transported to the western world by Portuguese, Dutch and English ships and being distributed to world from there. They bring the surplus to İstanbul and other Islamic countries, sell them for five times the price and make huge profits. Therefore, Islamic countries are running out of gold and silver. The Ottoman must capture Yemen coasts and its trade. Otherwise the European will rule the Islamic countries before long". Shortly in the words of F. Tabak, the Mediterra-nean is withering. Nevertheless, the world economy started to grow in 1730s. This growth momentum increased greatly in countries with ocean coastlines toward 1800s; the situation notably influenced the Eastern Mediterranean i.e. the Ottoman Empire. The process led the way for several old-established Western Asian states such as the Ottoman -despite the significant amount of resistance they showed- to disappear from the scene of history. In a nutshell, this article sums up the changes and alternations in European trade and transportation relations during this complicated period between 1400s and 1800s, and reflects on the emergence or solution of political and economic problems that we currently have or might experience in the future.

Keywords: Europe, Asia, Eastern Mediterranean, Ottoman, Trade, Economy, Colonialism

DOI Number: 10.9737/hist.2017.559