Osmanlıların Anadolu’da ve Balkanlar’da bazı köylerine verdikleri Şehirköy ismi, modern bir zihin için tek bir kelime/kavram olarak anlamlandırılması güç bir birlikteliktir. Bugün Sırbistan’da bulunan Pirot şehri, 14. yüzyılın ikinci yarısında fethedildiğinde, buraya Şehirköy/Şarköy adı verilmişti. Vergi esaslı tahrir defterlerinden bakıldığında, 16. yüzyılın ilk yarısında küçük bir şehir olarak görünen Şehirköy’ün böyle isimlendirilmesini tam anlamıyla idrak etmek mümkün değildir. Sadece küçük bir şehir olması ile bu durumu izah etmek, Osmanlıların dünya görüşünü hafife almak anlamına gelecektir. Osmanlı Arşivindeki çeşitli belge serileri ile Anadolu’dan ve Balkanlar’dan bulunan örnekler, Osmanlıların şehir ve köye hangi ilmî perspektiften yaklaştığının tespiti, bir yerleşim yerini Şehirköy şeklinde isimlendirmenin gerekçelerini kısmen ortaya koyma fırsatı vermektedir. İdarî taksimatta karşılığı olmayan şehirleri, fıkhî bir birim olarak anlamlandıran Osmanlılar, Cuma camii olan köyleri şehir hükmünde kabul etmişlerdi. Bu noktada şehir ve köyü bir arada var eden kavram ise “mısır” idi. Bir yerin şehir addedilmesi için “lâzım/gerek şart” olarak Cuma câmii kabul edilmekte, bunun yanında pazarı, çarşısı, kalesi, mahkemesi olan köyler, tahrir defterlerinde “karye” şeklinde kaydedilmiş olsalar da, fıkhen şehir hükmündeydiler. Böylece şer‘î hukuk itibariyle şehir olan bu yerleşim yerleri, örfî hukuk bakımından köydüler. Bu durum kimi zaman köylerin isimlerine de “Şehirköy/Şarköy/Şarkarye” şeklinde yansıyordu. Elinizdeki makalede, böyle bir isimlendirmenin gerekçeleri fıkhî bir perspektiften izah edilmeye ve Osmanlı İmparatorluğu’ndaki şehirköyler tasnif edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, şehir, köy, Şehirköy, Câmi, Fıkıh

DOI Number: 10.9737/hist.2021.977

Şehirköy (Town-village), the name that Ottomans gave to certain villages in the Anatolian region and the Balkans is a combination that is difficult to explain as a word/concept for a modern intellect. When the Pirot, currently located in Serbia was captured in the second half of the 14th century it was named Şehirköy/Şarköy. It is impossible to fully understand Şehirköy that appears to be a small town when examining record entries based on taxes (tahrir defters) in the first half of the 16th century, being given such a name. Simply describing this as being a small town would mean underestimating the Ottomans view of the world. Examples from the Anatolian region and the Balkans found in a series of documents in Ottoman archives offer the chance of partially revealing from which scientific perspective the Ottomans approached a town or village, and the reasons for naming a settlement area Şehirköy. Ottomans, who interpreted towns that had no equivalent in administrative divisions as a body of Islamic law, gave villages that had a Juma (Friday) Mosque a town status. At this point, the conception that brought town and village into existence together was “misr.” Although a Juma Mosque was classified a “necessary/required condition” for a place to be classified as a town and villages that also had a bazaar, market place, fortress, court were also registered as “karye” in tax registers, according to Islamic jurisprudence these had a town status. Therefore, these settlements that were towns according to Islamic jurisprudence were classified as villages in terms of customary law. This situation occasionally reflected on village names in the form of “Şehirköy/Şarköy/Şarkarye.” In this paper, an attempt was made to explain the reasons for such names from the perspective of Islamic law and describe the town-villages in the Ottoman Empire.

Keywords: Ottoman Empire, town, village, Şehirköy, Juma (Friday) Mosque, Islamic jurisprudence

DOI Number: 10.9737/hist.2021.977

Detay